Την Κυριακή 26η Νοεμβρίου 2023, πραγματοποιήθηκε η δεύτερη εκδήλωση της Σχολής Γονέων με θέμα:
Προσδοκίες και ματαιώσεις κατά την ανατροφή των παιδιών:
από την πλευρά των γονέων ή από την πλευρά των παιδιών
Ομιλητής ήταν ο κ. Θωμάς Μαυρομμάτης, Ψυχίατρος παιδιών και εφήβων – Συγγραφέας παιδικών βιβλίων.
Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε μετά τον εκκλησιασμό στον παρεκκλήσιο του Μεγάλου Βασιλείου, αφού λάβαμε όλοι πλούσια την Χάρη και τη Δύναμη του Θεού για το σπουδαίο αυτό έργο της Αγωγής.
Ακολουθεί μία περίληψη της ομιλίας που ετοίμασε ο κ. Μαυρομμάτης, τον οποίο ευχαριστούμε θερμά για την ανάπτυξη ενός τόσο καίριου θέματος!
Προσδοκίες και ματαιώσεις κατά την ανατροφή
Από την πλευρά των γονέων ή των παιδιών;
Προσδοκία ορίζεται ως η έντονη αναμονή επιθυμητής εξέλιξης και ματαίωση, στην ψυχολογία, εννοείται ως η συναισθηματική και συμπεριφορική απόκριση σε ένα πραγματικό ή αντιλαμβανόμενο εμπόδιο (Knaus, 2006).
Ανατροφή είναι η επιμέλεια για την πλήρη σωματική και πνευματική ανάπτυξη του παιδιού, η σημασία της οποίας έχει διαχρονικά επισημανθεί από πλήθος φιλοσόφων, παιδαγωγών αλλά και Πατέρων της Εκκλησίας. Ενδεικτικά αναφέρεται η θέση του Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου: «Πάντα ὑμῖν δεύτερα ἔστω τῆς προνοίας τῶν παίδων».
Είναι γνωστό ότι της γέννησης του πραγματικού παιδιού προηγείται η γέννηση του «φαντασιωσικού» παιδιού. Το φαντασιωσικό παιδί είναι το αποτέλεσμα των προβολών και προσδοκιών των γονέων και η γέννησή του αποτελεί μια απόλυτα φυσιολογική και απαραίτητη διαδικασία. Προβλήματα προκύπτουν όταν η σχέση που οι γονείς δημιουργούν με το φαντασιωσικό παιδί δεν παραχωρεί σταδιακά την θέση της στην σχέση με το πραγματικό παιδί.
Η ενασχόληση, ιδίως της μητέρας, με το παιδί κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης έχει προσδιοριστεί ως «πρωταρχική μητρική ενασχόληση» (Winicott, 1960). Πρόκειται για μια εγγενή και βιολογικά καθορισμένη σοφία και ικανότητα αφοσίωσης, η οποία κατά την νεογνική περίοδο αντικατοπτρίζεται σε έναν μεγάλο βαθμό ενεργής και ευχάριστης προσαρμογής στις ανάγκες του νεογνού.
Βασικό ερώτημα είναι το αν το παιδί είναι η συνέχεια των γονέων ή αν έχει αυτονομία, αποτελώντας ξεχωριστή προσωπικότητα. Το έμβρυο έχει ίδιο γενετικό υλικό κατά 50% με τον πατέρα και κατά 50% με την μητέρα, πράγμα που σημαίνει ότι δεν είναι ίδιος οργανισμός ούτε με τον πατέρα ούτε με την μητέρα.
Το παιδί, ως ξεχωριστός οργανισμός με δική του υπόσταση και προσωπικότητα, δεν είναι θεμιτό να ακολουθεί τυφλά τις επιθυμίες και απαιτήσεις των γονέων. Αν και οι γονείς είναι υπεύθυνοι για την ανατροφή, υπάρχουν περιστάσεις που ξεφεύγουν της έννοιας της ανατροφής και εμπίπτουν στην σφαίρα του χαρακτήρα και της προσωπικότητας του παιδιού. Για παράδειγμα, η απαίτηση για άριστες επιδόσεις στα μαθήματα μερικές φορές δεν είναι θέμα ανατροφής αλλά προσδοκίας των γονέων για αναγνώριση και κοινωνική καταξίωσή τους.
Δεν είναι σπάνιο οι προσδοκίες των γονέων να είναι υπερβολικές, ανεδαφικές και συχνά αδιάκριτες, με την πατερική έννοια του όρου «διάκριση». Στην περίπτωση που έχουμε ασυμβατότητα προσδοκιών γονέα-παιδιού είναι πιθανή η ανάπτυξη του λεγόμενου «Ψευδούς Εαυτού» (Winnicott,1965). Στην κατάσταση αυτή το παιδί συμμορφώνεται παθητικά με τις απαιτήσεις των γονέων, χάνοντας αυτά που έχουν προσωπικό νόημα για το ίδιο και στην πορεία νιώθει κενό και ψεύτικο, σαν απλώς να υποκρίνεται.
Μια άλλη εκδοχή είναι η εκδήλωση συνεχούς αντιδραστικότητας εκ μέρους του παιδιού και η πρόκληση συχνών προστριβών και τότε μάλλον δεν θα πρέπει να κατηγορήσουμε το παιδί για ανυπακοή και ανάρμοστη συμπεριφορά αλλά να στρέψουμε το βλέμμα μέσα μας.
Στην ανάπτυξη του παιδιού σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η ιδιοσυγκρασία, η οποία προσδιορίζει τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο το κάθε παιδί αντιδρά και προσαρμόζεται στα ποικίλα ερεθίσματα, ήδη από τη βρεφική ηλικία. Έχει υποστηριχθεί ότι καλύτερη ψυχοκοινωνική προσαρμογή έχουν εκείνα τα παιδιά στα οποία υπάρχει εναρμόνιση της ανατροφής με την ιδιοσυγκρασία τους (“goodness of fit”, Thomas & Chess, 1977). Χρήσιμο επομένως είναι οι προσδοκίες των γονέων να είναι ευέλικτες και να προσαρμόζονται στα δεδομένα του κάθε παιδιού.
Συνοψίζοντας, οι προσδοκίες είναι απολύτως φυσιολογικό και αναγκαίο να καλλιεργούνται, είναι όμως εξίσου αναγκαίο και ωφέλιμο να είναι ρεαλιστικές, ευέλικτες και προσαρμοσμένες στα χαρακτηριστικά των παιδιών, για να αποφεύγονται οι ποικίλες ματαιώσεις που δεν αναπαύουν και δεν ευχαριστούν τελικά κανέναν.
